Armillaria mellea (Vahl)

Honingzwam
Honingzwam is een basidiomyceet die behoort tot de plaatjeszwammen, herkenbaar aan de lamellen onderaan de hoed.

Echte honingzwam
Echte honingzwam kent net als andere soorten honingzwam een saprotroof -, en een necrotroof stadium. In het saprotrofe stadium gedijt de zwam op dood hout. Als de voedingsbron is uitgeput en geen balans biedt voor de groei van de zwam vormen sommige delen van het mycelium zich om tot z.g. rhizomorfen. Dit zijn op wortels lijkende (Rhizo= wortel, Morf= vorm), veterachtige structuren. Ze bestaan uit hyfen (zwamdraden) die paralel aan elkaar groeien en die zo, op zoek naar een nieuwe voedingsbron, met een paar meter per jaar, tot zo’n 9 meter lange strengen kunnen vormen. De rhizomorfen groeien in de toplaag van de bodem, gewoonlijk tot 20 cm diepte en worden zeer zelden dieper dan 30 cm. gevonden De zwarte strengen zouden naar een nieuwe waardplant worden geleid door miniscule hoeveelheden groeihormonen die uit kleine wondjes in de wortels van de planten sijpelen. Rhizomorfen zijn bedekt met een laag zwart pigment (melanine) die ze ondermeer beschermt tegen schadelijke invloeden door zuren.
In het rhizomorfe stadium wordt de Echte honingzwam necrotroof, hetgeen wil zeggen dat het levende bomen kan infecteren, om deze te doden en vervolgens als voedselbron te gebruiken.

Bundels van Echte honingzwam (Armillaria mellea) op stronk van gekapte Schietwilg (Salix alba).

De Echte honingzwam is necrotroof een gevaarlijke parasiet van bomen die zich door middel van zijn rhizomorfen over grote afstanden door de bosbodem van waardplant tot waardplant kan verspreiden. De rhizomorfen dringen de boom binnen via de wortels en de wortelkraag en groeien tussen schors en floëem verder waar het mycelium hevig witrot en ook facultatief zachtrot veroorzaakt.
Bomen die door Echte honingzwam worden aangetast sterven vaak in relatief snel tempo af en worden zeer instabiel.

Andere inheemse honingzwammen
Behalve Echte honingzwam is binnen Nederland ook de Sombere honingzwam (Armillaria
ostoyae) een zeer kwaadaardige ziekteverwekker. Waar Echte honingzwam een voorkeur voor loofbomen schijnt te hebben komt de Sombere honingzwam meer op naaldbomen voor. Een andere, binnen Nederland voorkomende soort, de Knolhoningzwam (Armillaria lutea), wordt beschouwd als een zwakteparasiet van bomen.
Areaal van waardplanten.
De Echte honingzwam tast vrijwel alle bomen en struiken en veel planten aan maar onder de houtige gewassen lijken Taxus, Vederesdoorn en Hind’s walnoot niet te worden aangetast en een reeks bomen, waaronder de Hulst, over enige weerstand te beschikken (Greig en Strouts 1983). Volledig resistent zijn ook de klimplanten Klimop en Kamperfoelie.
Ook grassen zijn ongevoelig.
Zeer gevoelig is de Aardbei die als indicator van een met Honingzwam besmette bodem kan dienen.
Er is een symbiose van Honingzwam en de Japanse orchidee Gastrodia elata bekend waarbij de orchidee op de schimmel parasiteert.

Symptomen
Kenmerkend voor een aantasting door Echte honingzwam zijn:

• De aanwezigheid van rhizomorfen op de stam en/of op wortels in de bodem .
• Typische waaiervormige mycelia op aangetast hout.
• Vruchtlichamen van Echte honingzwam op of om de stam.

Risico’s
Echte honingzwam veroorzaakt hevig rot van de wortels waardoor aangetaste bomen gevoelig worden voor windworp.
Door de schade die de zwam onderaan de boom aan het cambium en de houtvaten veroorzaakt sterven takken af waardoor de kroon zeer instabiel wordt.
Waar het de ontwikkeling van Echte honingzwam aangaat staat u als boomeigenaar vrij machteloos. Er zijn op dit moment geen betrouwbare genees-, of zelfs maar bestrijdingsmethoden voorhanden. U kunt als de aantasting is geconstateerd een kapvergunning proberen te verkrijgen of u kunt afwachten hoe het proces zich verder ontwikkeld. In het laatste geval dient u vanwege de algemene zorgplicht met vaste frequentie een z.g. VTA-boomcontrole te laten uitvoeren.
Groenwerk boomverzorging kan u zowel bij het kappen van de boom als de boomcontrole van dienst zijn.

Bestrijding

Bij de bestrijding van de echte honingzwam proberen we de groeivoorwaarden voor de zwam zo veel mogelijk te beperken en zo mogelijk geheel weg te nemen.
Er zijn een aantal maatregelen die worden aanbevolen om verspreiding van honingzwam te voorkomen. Hiertoe behoren het verwijderen van de kluit en het verwijderen van met rhizomorfen besmette bodem.

Chemische bestrijding van honingzwam.
Chemische bestrijding vindt meestal plaats via fumigatie (begassing) van de bodem met chemische stoffen.
Veel chemische bestrijdingsmiddelen die vroeger wel werden toegepast zijn tegenwoordig verboden.
Sommige worden nog wel verkocht maar mogen niet voor bestrijdingsdoeleinden gebruikt worden.

Biologische -, en ecologische bestrijding van de Honingzwam.
Omdat Echte honingzwam en Sombere honingzwam onder de grootste gevaren die bomen bedreigen worden gerekend doet Groenwerk boomverzorging veel onderzoek naar de ecologie van de Honingzwam.
Op deze manier proberen we de interactie te ontleden die Honingzwam met de verschillende organismen in de omgeving heeft om uit te vinden hoe we bomen tegen deze agressieve parasiet kunnen beschermen. Subtiliteit is daarbij een eerste vereiste en dat plaatst vrijwel iedere vorm van chemische bestrijding buiten ons perspectief. Het vergiftigen van de bodem is volgens ons geen aanvaardbare methode om de groei van honingzwam in te dammen. Wij geloven eerder dat een grotere diversiteit aan bodemleven een betere bescherming tegen Honingzwam biedt.
Onze onderzoeken richten zich meer op de fysiologie van de soort, bodemomstandigheden, klimaatsinvloeden en antagonistische organismen en hun invloed op de ontwikkeling van mycelia en rhizomorfen.
We verzamelen o.a. informatie over resistente -, chitinolytische -, mycofage -, mycotrofe -, en mycoheterotrofe organismen en proberen zo een overzicht te krijgen van het potentieel aan natuurlijke vijanden dat voor de bestrijding van (echte) honingzwam beschikbaar is en naar de manier waarop deze eventueel kunnen worden ingezet.

Mechanische bestrijding Honingzwam.
Het graven van geulen kan individuele -, of groepen bomen mogelijk bescherming bieden maar het is vrijwel onmogelijk om éénduidig vast te stellen dat de ‘beschermde’ zone niet al geïnfecteerd is.
Sleuventeelt is een techniek die soms op kwekerijen wordt toegepast en die onder andere bescherming tegen honingzwam zou bieden.

Foto’s van onder andere de Echte honingzwam in verschillende stadia van ontwikkeling van het vruchtlichaam en de rhizomorfen.