Bijenvolken vormen een zeer belangrijke schakel in de voedselketen en vertegenwoordigen voor mensen ook een zeker economisch belang. Bijen staan heden ten dage ook onder druk terwijl men de oorzaak daarvan nog niet overtuigend heeft weten te duiden. Welke invloed hebben bomen op de bijenpopulatie en welke bomen zijn goed voor bijen en welke bomen niet? We bespreken hier enkele boomsoorten die algemeen worden aangeplant maar die onder verdenking staan om giftig te zijn voor bijen. Dit niettegenstaande het feit dat ze in veel publicaties als drachtbomen worden aanbevolen. Waar het houtige gewassen aangaat gaat het in Nederland in hoofdzaak om de volgende bomen en struiken:
Paardenkastanje (Aesculus sp.)
De Paardenkastanje (Aesculus hippocastanum) is aan het begin van de 17de eeuw in Nederland ingevoerd en wordt tot op de dag van vandaag massaal aangeplant. In het stuifmeel en de nectar van de bloemen van de Paardenkastanje zitten voor bijen giftige hoeveelheden saponinen. Saponinen zijn tot de glycosyden behorende plantenstoffen die zeepstoffen worden genoemd vanwege hun zeepachtige eigenschappen. Er wordt algemeen vanuit gegaan dat deze saponinen een rol spelen in het immuunsysteem van planten. Saponinen veroorzaken bij jonge bijen verschijnselen die lijken op die van de mei-ziekte maar waar bij de mei-ziekte de darminhoud vast en droog is is deze bij saponinevergiftiging vloeibaar.
Linde (Tilia sp.)
Lindes zijn de meest voorkomende stedelijke bomen in Europa en Noord-Amerika. Ze worden vanaf de middeleeuwen aangeplant om de bijenstand te ondersteunen. Toch zijn er al vanaf de zestiende eeuw vermoedens gepubliceerd dat lindebomen schadelijk zijn voor bijen.Er zijn momenteel twee theorieën in omloop die de sterfte van bijen en hommels onder lindebomen moeten verklaren. De eerste theorie die al sedert decennia gangbaar is, is dat het stuifmeel en de nectar van de bloemen van soorten van het geslacht Tilia het suiker mannose ,of D-mannose, ( C6H12O6) bevatten. Bijen en hommels beschikken niet over het enzym mannose-fosfaat-isomerase en kunnen de stof mannose-6-fosfaat niet af breken tot fructose-6-fosfaat. Daardoor hoopt mannose-6-fosfaat zich op hetgeen tot vergiftiging leidt die verlamming bij bijen en hommels veroorzaakt.
De tweede theorie is tegen het einde van de vorige eeuw ontwikkeld en ontkent de validiteit van de bewijzen voor theorie 1. Deze theorie bestrijdt dat (D-)mannose kan worden aangetoond in nectar of dode bijen. Theorie 2 zegt in essentie dat de oorzaak waarschijnlijk ergens anders moet liggen.
Onderstaande foto’s zijn gemaakt onder een Zilverlinde (Tilia tomentosa) in juli, 2011. De uit zuid-oostelijk Europa afkomstige Zilverlinde wordt het meest in verband gebracht met bijensterfte gevolgd door de Krimlinde (Tilia x. europeae).
Sophora sp.
In de nectar van de Honingboom bevinden zich voor bijen giftige alkaloïden. Alkaloïden zijn stikstof bevattende plantenstoffen die een fysiologische werking op dieren uitoefenen. Vaak zijn het vergiften. Het voorkomen van alkaloïden is een kenmerk van bomen uit het geslacht Sophora zodat ook bij andere soorten uit dit geslacht giftigheid voor bijen verwacht mag worden of al aangetoond is. Overigens is Sophora japonica inmiddels in het geslacht Styphnolobium geplaatst als Styphnolobium japonicum.
Rhododendron sp.
In nectar en stuifmeel van de Pontische Rododendron komen voor bijen giftige stoffen voor. Voor bijen giftige Grayanotoxinen zijn gevonden in de nectar van Rododendrons. De honing van bijen die alleen hebben gefoerageerd op Rhododendron ponticum is giftig voor mensen en wordt ‘Gekke honing’ (Mad honey) genoemd.
Zoals u heeft kunnen zien is onze informatie summier, op punten triviaal en vaak chemotechnisch ingewikkeld. Maar ondanks deze tekortkomingen mogen deze feiten niet onbesproken blijven vinden we en mocht er nieuwe -, en/of aanvullende informatie m.b.t. dit onderwerp beschikbaar komen dan zullen wij die hier publiceren.
